22 iyul 1990-cı il: Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin
əbədiyyət tarixi
Hər şey oradan başlamışdı – 1988-ci ilin günəşli yay səhərindən. O illərdə, demək olar ki, hər günü, hər saatı qara xəbərlə açan Azərbaycan xalqı üçün işğal təhlükəsi, aclıq, qıtlıq və digər sosial problemlər adi xarakter almışdı. Vətənimizi nə az, nə çox düz 70 il öz əsarəti altında saxlayan keçmiş SSRİ-nin dayaqları sarsılsa da, soydaşlarımıza qarşı yürütdüyü qatı millətçilik meyilləri hələ də davam etməkdə idi. Bütün bu siyasi hadisələrin fonunda ölkəni bürüyən anarxiya və hərc-mərclik, sözün əsl mənasında, soydaşlarımızın sabaha olan ümidlərini də söndürmüşdü. Elə xatırlamaqda çətinlik çəkdiyimiz, daha doğrusu, xatırlamaq istəmədiyimiz ötən əsrin 90-cı illərinin mürəkkəb hadisələrinin əsası da bu tarixdə – 1988-ci ildə atılmışdı…
Ötən əsrin 80-ci illərinin sonunda Ulu Öndər Heydər Əliyevin SSRİ rəhbərliyindən istefa verməsi qısa müddət sonra ermənilərin illərdir, Azərbaycan torpaqlarına qarşı iddialarının yenidən baş qaldırmasına şərait yaratmış, nəticədə, Naxçıvan Muxtar Respublikasının sərhədyanı yaşayış məntəqələri davamlı erməni təcavüzünə məruz qalmışdı. Erməni daşnaklarının havadarları ilə birgə etdiyi silahlı hücumlar əhalinin dincliyini əlindən almış, muxtar respublika blokada vəziyyətində yaşamağa məcbur edilmişdi. Məhz belə bir çətin dövrdə dahi şəxsiyyət Heydər Əliyevin 1990-cı il iyulun 20-də Moskvadan Bakıya, 2 gün sonra isə muxtar respublikaya gəlməsi naxçıvanlılara böyük ümid və sevinc bəxş etmiş, gələcək müstəqil Azərbaycanın təməlləri də elə məhz bu addımla müəyyən olunmuşdu. Eyni zamanda Vətənə edilən böyük qayıdış xalqımızda Azərbaycanın bütün bəlalardan xilas olacağına ümidləri artırmışdı. Çünki xalqımız Azərbaycanın, eləcə də onun ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvanın bu çətin vəziyyətdən çıxmasının yalnız Ulu Öndər Heydər Əliyevin sayəsində mümkün olacağını bilirdi. Bu səbəbdən də zəngin dövlətçilik təcrübəsinə malik olan qüdrətli şəxsiyyətin, ömrünü Vətəninə, xalqına həsr edən əvəzedilməz liderin doğulub boya-başa çatdığı diyara gəlişi əhali üçün əsl bayrama çevrilmişdi. Sonralar Ümummilli Liderimiz bu barədə deyəcəkdi: “1990-cı ilin yayı idi. Mən buraya gələrkən Naxçıvanı çox çətin bir vəziyyətdə gördüm. Amma eyni zamanda özümü çox rahat hiss etdim. Moskvada məni təqib edirdilər. Hətta yanvar hadisələrindən sonra hərəkətlərimə görə mənə qarşı repressiya planları hazırlanmışdı və onları həyata keçirmək istəyirdilər. Bakıya gələndə xalq tərəfindən mənim gəlişim böyük ruh yüksəkliyi ilə qəbul olundu, lakin hakimiyyətdə olan ayrı-ayrı şəxslər tərəfindən Bakıda yaşamağıma imkan verilmədisə də, mən Naxçıvana gələndə Naxçıvan ayağa qalxdı, Naxçıvan məni qucaqladı, bağrına basdı. Son illər çəkdiyim bütün əzab-əziyyəti unutdum. Görünür, mənim Naxçıvana gəlişim taleyin işi imiş”.
Naxçıvan Muxtar Respublikasından başlanan mübarizə yolu…
Naxçıvana gəldikdən 2 ay sonra – 1990-cı il sentyabrın 30-da Azərbaycan və Naxçıvan parlamentlərinə keçirilən seçkilərdə xalq görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin namizədliyini yekdilliklə irəli sürərək muxtar respublikanın, ümumilikdə isə Azərbaycanın qurtuluşunu məhz Ümummilli Liderimizin yenidən siyasi hakimiyyətə qayıdışında gördü. Böyük şəxsiyyət 340 nömrəli Nehrəm Seçki Dairəsindən Azərbaycan parlamentinə, 2 nömrəli Seçki Dairəsindən isə Naxçıvan parlamentinə deputat seçildi. 1990-cı ilin 17 noyabrında Naxçıvan parlamentinin yeni tərkibdə keçirilən ilk sessiyası görkəmli dövlət xadiminin sədrliyi ilə öz işinə başladı. Həmin sessiyada “Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının adının dəyişdirilməsi haqqında”, “Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Dövlət hakimiyyəti orqanı haqqında”, “Naxçıvan Muxtar Respublikasının dövlət rəmzləri haqqında”, “1990-cı ilin yanvar ayında Bakı hadisələrinə siyasi qiymət verilməsi haqqında” və başqa məsələlərlə bağlı tarixi qərarlar qəbul edildi. Sessiya Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası adından “Sovet Sosialist” sözlərinin çıxarılması, Naxçıvanın Ali Sovetinin adını dəyişərək onun bundan sonra Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi adlandırılması haqqında Qərar qəbul etdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli Dövlət Bayrağı Naxçıvanda qaldırıldı. Həmin dövrdə bu cür qətiyyətli addımları ancaq Ulu Öndər ata bilərdi. O çətin günlərdə sakinlərlə bir yerdə olan Ümummilli Liderimizə əhalinin sevgi və ehtiramı o qədər böyük idi ki, hər kəs dünyaşöhrətli siyasətçinin muxtar respublikaya rəhbərlik etməsini istəyirdi. Buna görə də Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin 1991-ci il sentyabrın 3-də keçirilən fövqəladə sessiyasında deputatların və iclas keçirilən binanın qarşısına toplaşan minlərlə insanın təkidi ilə xalqımızın dahi oğlu Heydər Əliyev Ali Məclisin Sədri seçildi. Bununla da Azərbaycan tarixində Ulu Öndərin adı ilə bağlı olan daha bir möhtəşəm səhifə açıldı. Sessiyadakı ilk çıxışında dahi şəxsiyyət öz taleyini xalqa tapşırdığını bildirərək demişdir: “Mən bu zamanın, bu dəqiqələrin, bu saatın hökmünü nəzərə almaya bilməzdim. ...Mən öz prinsiplərimə sadiq qalaraq Azərbaycanın, Naxçıvanın belə vəziyyətində, çətin günündə, dövründə mənim üzərimə düşən vəzifənin ifasından geri çəkilə bilməzdim. Mən öz taleyimi xalqa tapşırmışam və xalqın iradəsini, yəqin ki, indi bu müddətdə, bu çətin dövrdə yerinə yetirməliyəm”.
Xilaskarlıq missiyası – tarixi reallıqların işığında
Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri kimi Ümummilli Lider Heydər Əliyev real düşmən təcavüzünə məruz qalan, blokada şəraitində yaşayan Naxçıvanın, ilk növbədə, müdafiə qabiliyyətini gücləndirməyə başladı. 1991-ci il sentyabrın 7-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi “Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Milli Müdafiə Komitəsinin yaradılması haqqında” Qərar qəbul etdi. Bu Qərar Naxçıvanın müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsi istiqamətində atılan ilk addım idi. Sonrakı dövrlərdə qəbul edilmiş tarixi qərarlarla Naxçıvanda yerləşən sovet qoşunlarına məxsus hərbi texnika və silahların muxtar respublikada saxlanması təmin olundu, ölkəmizdə ilk Milli Ordu yaradıldı, Naxçıvanın müdafiə potensialı gücləndirildi və beləliklə, bugünkü qüdrətli Azərbaycan Ordusunun əsası bu qədim diyarda qoyuldu. Dahi şəxsiyyət o dövrdə həm də Azərbaycan xalqının milli həmrəyliyinin ideoloji əsaslarını yaradaraq dünya azərbaycanlılarını bir ideya ətrafında – Vətənə və xalqa xidmət uğrunda birləşməyə səslədi. 1991-ci il dekabrın 16-da Ali Məclis tərəfindən “31 Dekabr – Dünya Azərbaycan Türklərinin Həmrəylik və Birlik Günü haqqında” Qərarın qəbul edilməsi xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Eyni zamanda 20 Yanvar faciəsinə, Xocalı soyqırımına siyasi qiymət verilməsi tələbi də ilk dəfə Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən gündəmə gətirildi.
Təcavüzkar Ermənistanın blokadaya saldığı, mərkəzi hakimiyyətin isə biganə münasibət göstərdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasında xarici iqtisadi əlaqələrin qurulması sahəsində də mühüm addımlar atılmalı, blokadanın vurduğu ciddi zərbələrin qarşısının alınması istiqamətində tədbirlər həyata keçirilməli idi. Bu məsələni, xüsusilə diqqətdə saxlayan görkəmli dövlət xadimi 1992-ci ildə İran İslam Respublikasına və Türkiyə Cümhuriyyətinə səfərlər etdi, bu zaman keçirilən görüşlərdə iqtisadi sahədə əməkdaşlığa dair protokollar imzalandı. Həmin protokollara əsasən hər iki dövlətlə iqtisadi, mədəni, təhsil və digər sahələrdə qarşılıqlı münasibətlər quruldu, Araz çayı üzərində “Ümid” körpüsü tikilib istifadəyə verildi, gömrük-keçid məntəqələri fəaliyyətə başladı. Naxçıvanda görülən işlər barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev demişdir: “Müstəqilliyə gedən yol Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə məhz Naxçıvanda başlamışdır... Məhz Naxçıvanda Ulu Öndərin rəhbərliyi ilə aparılan siyasət nəticəsində Naxçıvanın ərazi bütövlüyü təmin edilmişdir... Azərbaycanın müasir siyasi sistemi məhz Naxçıvanda yaradılmışdır”.
Blokadadan inkişafa doğru…
Muxtar respublikada aparıcı sahələrdən olan kənd təsərrüfatının dirçəldilməsi istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi də həmin illərdə diqqət mərkəzində idi. Ulu Öndərin təşəbbüsü ilə Ali Məclisin 1992-ci il aprelin 6-da keçirilən sessiyasında “Naxçıvan Muxtar Respublikasında zərərlə işləyən kolxoz və sovxozlar haqqında” və “Rentabelli işləyən kolxoz və sovxozların ictimai mal-qarasının özəlləşdirilməsi barədə təkliflər haqqında” qərarlar qəbul edildi. Bu addım muxtar respublika iqtisadiyyatının aparıcı sahələrindən biri olan kənd təsərrüfatının inkişafını şərtləndirən mühüm amilə çevrildi və beləliklə, Azərbaycanda torpaq islahatına da məhz ilk dəfə Naxçıvandan başlanıldı. Bu məqamda qeyd etmək yerinə düşər ki, görkəmli dövlət xadiminin muxtar respublikanın xilası, müstəqil dövlətçilik naminə gördüyü işlər ozamankı Azərbaycan iqtidarı tərəfindən qısqanclıqla qarşılanırdı. Bütün bunlar bir məqsədə – Heydər Əliyev ideyalarının, xilaskarlıq missiyasının qarşısını almağa xidmət edirdi. Lakin ozamankı iqtidarın buna nail olması mümkün deyildi. Ona görə ki, bütün Azərbaycan Heydər Əliyev ideyalarının təntənəsinə, qələbəsinə inanır, öz nicatını yalnız bu yolda görürdü. Azərbaycan xalqının güvəncinə çevrilən Ümummilli Liderimizə 1992-ci ilin 16 oktyabrında ölkə ziyalıları “Azərbaycan sizi gözləyir” adlı tarixi müraciət etdilər. Xalqın istək və arzularının, son ümidlərinin ifadəsi olan bu müraciətə Ulu Öndər Heydər Əliyev həmin ayın 24-də mətbuatda dərc olunmuş “Yeni, müstəqil Azərbaycan uğrunda” sərlövhəli cavab məktubunda deyirdi: “Güman edirəm ki, müstəqil Azərbaycan dövlətinin gələcək həyatının və fəaliyyətinin əsasını təşkil edən demokratiya və siyasi plüralizm şəraitində sizin müraciətinizdə göstərilən Yeni Azərbaycan siyasi partiyasının yaradılması obyektiv zərurətdən doğur. Belə partiya Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında fəal iştirak edərək yeni, müstəqil Azərbaycan dövlətinin möhkəmləndirilməsində və inkişafında tarixi rol oynaya bilər”. Beləliklə, Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindən Naxçıvana gələn 550-dən artıq nümayəndənin iştirakı ilə 1992-ci il noyabrın 21-də Yeni Azərbaycan Partiyasının təsis konfransı keçirildi. Blokada çətinlikləri şəraitində yaşayan Naxçıvanda təməli qoyulan bu partiya qısa müddətdə milli ruhlu insanları öz sıralarında birləşdirərək Azərbaycançılıq ideyalarına mənsub kütləvi siyasi təşkilata çevrildi.
Bu, bir reallıqdır ki, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin Naxçıvana qayıtması, Ali Məclisin Sədri seçilməsi və buradakı fəaliyyəti təkcə muxtar respublikada yox, bütövlükdə, Azərbaycanda ölkəmizin parlaq gələcəyinə böyük inam hissi yaratdı. Məhz buna görədir ki, ölkəmizin digər regionlarında yaşayan insanlar xalqımızın böyük oğlu Heydər Əliyevə teleqramlar, məktublar göndərir, xalqın üzləşdiyi bəlaların məhz Onun müdrik və uzaqgörən siyasəti nəticəsində həll olunacağına inamlarını ifadə edirdilər. Bu məktub və teleqramlarda o zaman Azərbaycanı “idarə edənlərin” özbaşınalığından, siyasi səriştəsizliklərindən bəhs olunurdu. Görkəmli dövlət xadimi təkcə Naxçıvanda yox, Azərbaycanın digər regionlarında yaşayan həmvətənlərimizin də dərdlərinə şərik çıxır, onların problemlərinin həllinə çalışırdı.
Müstəqil Azərbaycan uğrunda aydın sabahlar naminə
1993-cü ildə Azərbaycanın xaosa sürükləndiyi, parçalanma, yoxolma təhlükəsi ilə üz-üzə qaldığı bir dövrdə xalqımız milli dövlətçiliyi qorumaq və vətəndaş müharibəsinin ağır fəsadlarından qurtulmaq üçün Ümummilli Liderimizi Naxçıvandan Bakıya dəvət etdi. Ulu Öndər Heydər Əliyevin Naxçıvandan Bakıya qayıdışı xalqımızın çoxəsrlik tarixinə möhtəşəm hadisə kimi daxil oldu. 15 iyun 1993-cü il Azərbaycan dövlətinin tarixinə “Milli Qurtuluş Günü” kimi həkk edildi. Görkəmli dövlət xadimi qısa müddətdə ölkədə baş qaldırmış vətəndaş qarşıdurmasının, xaos və anarxiyanın qarşısını aldı, qanunun aliliyi təmin olunaraq demokratik prinsiplərə əsaslanan Konstitusiyamız qəbul edildi, müasir idarəçilik sistemi yaradıldı, vətəndaş həmrəyliyi bərpa olundu, mühüm iqtisadi layihələr reallaşdırıldı, ölkənin beynəlxalq aləmdə nüfuzu möhkəmləndi, bütün sahələrdə böyük uğurlar qazanıldı. Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum kimi nəhəng neft-qaz layihələrinin əfsanədən reallığa çevrilməsi müstəqil Azərbaycanın gələcəyi, Azərbaycan xalqının xoşbəxtliyi uğrunda həyata keçirilmiş tədbirlər kimi tarixə düşdü, ölkənin beynəlxalq aləmdə nüfuzu möhkəmləndi, bütün sahələrdə böyük uğurlar qazanıldı. Ötən illər bir daha təsdiq etdi ki, Azərbaycanın nicatı və tərəqqisi məhz Ulu Öndər Heydər Əliyev ideyalarında, Heydər Əliyev yolundadır.
Bu gün görkəmli dövlət xadiminin siyasi xəttinin ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilməsi nəticəsində Azərbaycan regionun lider dövlətinə çevrilmiş, azadlıq və müstəqilliyimiz daimi və əbədi olmuş, ölkəmizin nüfuzu daha da artmışdır. Parlaq qələbəmizlə bitən 44 günlük Vətən müharibəsi də göstərdi ki, Azərbaycanın müstəqilliyi və ərazi bütövlüyünün təmin olunması Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulan milli ideyalarımızın məntiqi nəticəsidir.
Xalqımızın böyük oğlunun ümummilli ideyaları Naxçıvanda da yeni inkişaf dövrünün başlanmasına rəvac vermiş, muxtar respublika bütün sahələr üzrə inkişaf edərək əsl tərəqqiyə qovuşmuşdur. Bu gün elmi, mədəni, iqtisadi uğurları ilə hər kəsi heyrətləndirən Naxçıvan artıq dahi rəhbərin arzularının reallaşdığı diyardır. Bu reallığın təməlində isə dahi liderin siyasi xəttinə böyük ehtiram və sədaqət dayanır. Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin dediyi kimi: “Ulu Öndərin rəhbərliyi altında ölkəmiz böyük inkişaf yolu keçmişdir. Bu gün bütün sahələrdə, bütün bölgələrdə və o cümlədən Naxçıvanda Heydər Əliyev siyasəti uğurla icra edilir. Bu siyasət milli maraqlarımızın müdafiə edilməsi üçün yeganə düzgün siyasətdir. Ölkəmizin dinamik inkişafı göstərdi ki, bu siyasətə alternativ yoxdur”.
Onun arzu etdiyi Azərbaycan uğurlu inkişaf yolunda…
Bildiyiniz kimi, 2020-ci ilin 27 sentyabrında başlanan və 44 gün ərzində Zəfərlə başa çatan haqq-ədalət mücadiləmiz artıq illərdir ki, xalqımıza baş ucalığı gətirir, dövlətimizi siyasət kürsüsündə mütləq söz və qətiyyət sahibi edir. Dövlət başçısı cənab İlham Əliyevin işğaldan azad olunmuş ərazilərə səfər etməsi, səfər zamanı yenilənən, müasirləşən torpaqlarımızda gedən tikinti-quruculuq, abadlıq işləri ilə maraqlanması, o cümlədən bütün tarixi çıxışlarında dövlətimizin apardığı məqsədyönlü siyasətin uğurlu nəticələrindən danışması, ata vəsiyyətini yerinə yetirən qalib rəhbərin bir zamanlar Ümummilli Lider tərəfindən Naxçıvandan başlanan azadlıq mücadiləsinin məntiqi davamı kimi yaddaşlarımızda kök salır. Bu gün dövlətimizin Qarabağda başlatdığı inkişafa və tərəqqiyə gedən yol başda Naxçıvan Muxtar Respublikası olmaqla ölkəmizin bütün bölgələrində özünü doğruldur. Bir zamanlar blokadanın cəngində əzilən, tapdalanan yurdumuz bu gün qədim Oğuz-türk yurdu kimi inkişafın Naxçıvan modelini yaradır, günü-gündən dirçəlir, böyüyür, yenilənir, daha da müasirləşir. Bütün bu uğurların, müvəffəqiyyətlərin fonunda isə bütün Azərbaycan xalqı xilaskar liderini – Ulu Öndər Heydər Əliyevi misilsiz xidmətlərinə, Vətənə, xalqa həsr edilən mənalı ömür yoluna görə böyük sevgi, sayğı və rəhmətlə yad edir…
Məcid RƏŞADƏTOĞLU
